A norma culta ILG-RAG: enxebrismo, espanholismo, antilusismo, pailanismo

Vista a aceitação do meu último post sobre o diferencialismo absurdo do binómio ILG-RAG à hora de codificar o galego, vou fazer um novo exercício de memória histórica filológica. Quais foram os verdadeiros critérios que motivaram a norma isolacionista do galego?

Manual ‘Galego 3’ (ILG, 1976)

Esquencen os lusistas a realidade histórica do galego (sempre preto do castelán, nunca en contacto co portugués) e a realidade actual. Se en Galicia non tivésemos mais ca unha lingua, o galego, entón podiamos impoñer calquera grafía, pois os nenos galegos non terían outra que lles presentase conflicto lingüístico. Pero os nenos galegos teñen que aprender galego e castelán. / [Publicado em 1980 em publicação não periódica]

Recientemente se ha elaborado el sistema ortográfico de forma muy poco satisfactoria y que da pie a antojos cuyo éxito no compensa en absoluto las dificultades e inconsecuencias que crea. […] Ponerle [ao leitor] en necesidad de aprender y dominar dos sistemas [as normas cultas do galego e do castelhano] con notorias y frecuentes diferencias entre sí es antieconómico y, a efectos escolares, puede ser perjudicial […] es posible que tengamos que deducir para el gallego un sistema ortográfico prácticamente igual al del castellano. / [Publicado em 1980 numa colaboração jornalística]

[A norma ILG-RAG] tiene quizá la ventaja de ser el más partecido al [castelhano] que se enseña en la escuela y no obliga al niño, por un prurito diferencialista, a usar un sistema para el gallego y otro para el castellano. / [1982, declarações à imprensa]

[…] desde hai 600 anos pra a có tanto a lingua portuguesa popular, coma a galega, tiveron a súa propia deriva, diverxentes en moitos casos. […] non convén esquencer que en Galicia síntese desde hai moito a influencia do adstrato castleán, que ven operando como lingua de cultura na nosa tera. Esto provocóu que o galego popular se fixera impermeable a certas innovacións irreversibles que contribuiron aínda máis á diverxencia entre as polas galega e portuguesa.

Pra sermos, xa que logo, consecuentes co noso principio de non xebrar escesivamente o galego culto do popular […] témonos que pronunciar contra a portuguesización do galego. […]

Non quixéramos, por outra banda, que o noso antilusismo lingüístico fora interpretado como antilusismo integral. […]

Non se pode facer unha clasificación sistemática dos lusismos porque os escritores galegos, en xeral, conocen bastante mal o portugués […] podemos considerar como mostra de lusismos […] estudar, estudante, […] nervoso (algúns deles vivos en dialectos galegos); […] o sufixo -bel ou -vel no canto de -ble (amável) […]; lésicos: achar «atopar», ar «aire», […] xanela «ventana», […] garavata «corbata», até «hastra» […]. / Manual de língua Galego 3, elaborado polo ILG em 1976.

A lista das vergonhas poderia incrementar-se com muitas outras citações, mas não pretendo fazer um artigo maçador, tijolesco e extenso de mais 😉

Algumas CONCLUSÕES:

  1. Para os pais da actual norma isolacionista (lembremos: a actual vem directamente destes princípios) o mais importante à hora de dotar o galego de uma norma culta foi procurar que não se diferenciasse da norma do castelhano, circunstância que explicitam.
  2. Os inúmeros castelhanismos no galego de ontem e hoje aceitam-se como «inovações» originadas polo contacto com o castelhano. Portanto, dão-nos como formas plenamente galegas… será por isso que dão carta de galeguidade a ventana, hastra ou corbata?
  3. O galego culto tem de corresponder-se com o galego popular, obviando que isso é algo que não acontece em nenhuma língua de verdade, e ignorando que o galego passou na Galiza por vários séculos carente de uma norma culta (suplindo o castelhano, como indicam, essa função).
  4. Na lista de lusismos vemos formas que hoje se aceitam como galegas. Quando adquiriram carta de galeguidade essas palavras? Estava num erro o ILG daquela ao considerá-las lusismos, ou erra hoje ao considerá-las galegas? E as palavras que antano davam como galegas, são ainda hoje galegas e são reconhecidas já como palavras castelhanas? E se daquela estavam num erro, quem nos garante que não estejam também hoje em erro com outras cousas?

Em resumo, podemos concluir, como diria Alema, que isto é um autêntico ESCÂNDALO.

__________

NOTA: agradecimentos a António Gil, de cuja conferência de 1984 no I Congresso Internacional da Língua Galego-Portuguesa na Galiza tirei as citações empregues neste artigo.


Publicado

em

,

por

Etiquetas:

Comentários

29 comentários a “A norma culta ILG-RAG: enxebrismo, espanholismo, antilusismo, pailanismo”

  1. Avatar de galeguzo

    Berto, e quem dizes que perdeu o jogo? 😀 Não me negarás que essas citações não são evidências claras da ideologia linguística que move o isolacionismo! 😉

  2. Avatar de Jo
    Jo

    berto, quem joga a perder, perde seguro: o isolacionismo. Não hipótese de vitória: o final de via é o castelhano.

    Entanto o Português viva, o Galego não pode morrer.
    E. Gerra da Cal.

    Ps. O vídeo tem mais graça se dirigido aos do Record Guiness.

  3. Avatar de bertus
    bertus

    “Pra sermos, xa que logo, consecuentes co noso principio de non xebrar escesivamente o galego culto do popular […] témonos que pronunciar contra a portuguesización do galego.”

    Este principio é coherente. Mais ollo que aquí refire “culto” coa acepción 3 do Estraviz. Pois formas populares coma as que xa teño mencionado tipo “non”, “imos” son cultismos no galego alleos ao portugués.
    De todas maneiras, ese xa é un principio que rexe na praxe nos escritores galegos que son eses referentes cultos do que fala a proposición: por exemplo, e valga como demostración, Castelao líalle todo a uns vellos da aldea antes de ser publicado para garantir así a autenticidade e non xebrar excesivamente o idioma. Por iso podemos ver grande fidelidade e a penas rupturas na normas RAG respecto do grosso da literatura galega do Rexurdimento deica hoxe, e ao mesmo tempo, á fala popular, porque ese principio xa está respectado en grande medida nesa literatura. Aínda que ás veces, sobre todo a xeración Nós, abuse non xa de lusismos senón de hiperenxebrismos.

    Por outra parte, ás citacións das fontes agás a última non son serias. Non vexo nome ningún.

  4. Avatar de galeguzo

    Bertus, não quero ser um borde, mas teimas em usar mal a palavra CULTISMO.

    Existem dous tipos de palavras, o CULTIMOS e as PATRIMONIAIS. Que a palavra “non”, com esta mesma grafia, existisse em latim, não implica que seja um cultismo. De facto, na história da nossa língua, quando não existia qualquer diferença artificial entre ‘galego’ e ‘português’, estão amplamente documentadas as grafias NON, NOM e NÕ.

    Os “cultismos” são palavras que se resgataram directamente do latim para suplir carências da língua diária, e a maior parte criaram-se na Renascença (isto é, na Era Moderna, e não na Idade Média). Cultismo é “oxidar” (a forma patrimonial é “enferrujar”), cultismo é “perene”, cultismo é “exegese”…

    Mas a palavra NÃO (ou NON, NOM, NÕ) é uma palavra PATRIMONIAL. Portanto, não é um cultismo. A ver se che fica claro por fim.

    1. Avatar de bertus
      bertus

      Así que son eu que uso mal o concepto de “cultismo”? pois entón ti tamén en todos os teus exemplos, p. e., cando dis que “dizer” é culta fronte “dicir” (amplamente rexistrada na literatura galega antes das normas RAG dende o século XVII, plenos Séculos Escuros). Ambas serían patrimoniais pesia a que unha aparente menos evolucionada.
      Eu a penas fixen unha contra-argumentación “ad hominem”. Empregar as túas máximas como principios pra demostrar distintas conclusións. Nos teus exemplos presentabas un criterio fonético onde supostamente había unha palabra culta e outra vulgar, quer dicir, unha menos e outra máis evolucionada. As casteláns e portuguesas, nos casos das menos; as galegas, nos casos das máis. A miña réplica foi facerlle ver que moi doadamente atopamos casos inversos. Se hai “dizer”-“dicir” tamén hai “non”-“não”-“no” ou “mais”-“mas”. Do mesmo xeito, o caso de “vostede” non pode ser nunca máis vulgar ca “usted” e “voçê” como ficou explicado, aínda sendo castelanismo como aseguras sen dar unha explicación definitiva que descarte as outras hipóteses.
      Fica claro.

  5. Avatar de david

    Noraboa polo artigo, andaba a procura de información áo respecto. Se vos puidera interesar, invítovos ao meu blog http://www.nosquedaportugal.com que intenta ser un ponto de contacto entre a nosa cultura e a luso-brasileira. Apertas.

  6. Avatar de Galeguzo

    Bertus, como vejo que em galego não entendes, direi-cho em castelhano: em temas de filologia no te enteras de la misa la mitad.

  7. Avatar de bertus
    bertus

    Despois desa digresión, agardo o seu argumento.

  8. Avatar de bertus
    bertus

    Porque está claro que cando falaches de vulgarismos ou (1) te referías a formas máis evolucionadas ou (2) a formas non atopadas nin recomendadas nos rexistros cultos portugueses.

    Se o teu suposto é o (1), coma dixen, sería certo para algunhas palabras que pos (non pra “vostede”) e incerto pra outras.
    Se o teu suposto é o (2) coma expliquei, a solución sería ben sinxela: irmos á literatura galega (se quere anterior a 1980) e comprobarmos se realmente son ou non son “cultas” esas palabras.

    Se o final xa sabía eu que o suposto era o (2). O dos prexuizos que negan todo o feito dende o Rexurdimento deica hoxe.

    1. Avatar de bertus
      bertus

      onde digo “evolucionadas” ponlle se queres tan só “distintas”. Tanto ten para o caso.

    2. Avatar de galeguzo

      Não vou perder mais tempo em ensinar-che o significado de conceitos básicos de filologia e sociolinguística que, por certo, são explicados também em aulas de galego no ensino secundário (ao menos quando eu estava no instituto). Já che expliquei o seu significado de jeito bastante pormenorizado noutros comentários, quer neste blogue, quer no do Alema. A sério, não me faças perder o tempo a repetir-che uma e outra vez o mesmo a ver se o percebes.

  9. Avatar de koroshiya.itchy

    Parabens Uz. Excelente compilacao. Eu acho que no processo de dessaparicao do galego da Galiza, vai haver uma fase de transicao onde o galego vai ser tao minoritario que a maioria dos falantes seremos reintegracionistas. Somos os unicos que podemos resistir numa sociedade que nao fala a nossa lingua 😉

  10. Avatar de bertus
    bertus

    En fin, como ves que teño razón e non ma queres dar limítaste a desacreditarme sen argumentar. Eu si que non penso perder máis o tempo con pedantes ignorantes.

    1. Avatar de Galeguzo

      És tu quem não sabe a diferença entre uma palavra patrimonial e um cultismo. Quando saibas do que falas, estarei encantado de che responder.

    2. Avatar de bertus
      bertus

      A ver, ilustrísimo licencião, señor “Evidencias”. Eu o que puxen sobre a mesa dende un principio era que ou tiñas terribles prexuizos sobre a literatura galega ou estabas collendo un concepto de cultismo baseado nun criterio fonético, isto é, que ten en conta o efecto mais que a causa do cultismo. Mentres que nas palabras patrimoniais obsérvase unha evolución propia, nos cultismos observamos unha maior fidelidade á forma latina orixinal cando non plena identidade. Pero como di a definición do dicionario, os cultismos son “préstamos” incorporados a un romance, polo tanto, nin “non” nin “dizer” son cultismos, aínda que a evolución como palabras patrimoniais non as fixo variar practicamente do latín, polo que o seu efecto fonético é coma o dun cultismo. Pro isto non é causa pra que estas palabras sexan préstamos do latín ou grego, polo tanto, propiamente, non son cultismo.

      Mais, cal é a diferenza entre o exemplo que puxeches ti “dizer”/“dicir” e o contra exemplo que puxen eu de “non/não”?

      “Tamén” , “nin” e todas esas palabras que dis son formas cultas desque están na ampla literatura galega que é loxicamente unha das fontes principais na que calquera Academia debe ter como referencia culta á hora de elaborar unhas normas.
      Que “ahora” é unha forma vulgar no galego e normativa en castelán é un dato ou que “ato” unha forma vulgar do castelán e do galego…

      O que pasa é que no galego a dicotomía “culto-popular” non é tan artificialmente buscada coma no portugués, as palabras non normativas e variantes dialectais son ben acollidas e recibidas dentro da norma pola literatura galega de maneira flexible como se pode comprobar. Non se fixo a norma coma no portugués moderno: afastándose e marcando distancias o máximo posible dos “vulgarismos” e galeguismos orixinarios do norte tendo coma criterio unitario e central o da metrópole Lisboa.

    3. Avatar de bertus
      bertus

      *o efécto fonético de “non”, non o de “dizer”, o que é. é máis levemente máis semellante á latina “dicere”, sofre a mesma evolución.

    4. Avatar de galeguzo

      Deixa de falar do que não sabes. NOM e NON pronunciam-se exactamente igual (ao menos na Galiza). A ortografia é uma convenção, por isso não escrevemos com símbolos fonéticos.

      Na ortografia do galego comum, o ‘m’ habitualmente representa um fonema NASAL BILABIAL, enquanto o ‘n’ costuma representar um fonema NASAL ALVEOLAR. Isto é, são dous fonemas distintos.

      Ora bem, no caso de NON/NOM, na oralidade do galego temos aí só dous grafemas (=letras) à hora de escrever, mas três fonemas ao falar:
      1) primeiro fonema: fonema consonântico NASAL ALVEOLAR
      2) fonema vocálico, que dependendo das áreas dialectais do galego e da posição na frase, pode ter um timbre aberto ou fechado
      3) fonema consonântico NASAL VELAR.

      O fonema nasal velar é um fonema completamente diferente do NASAL ALVEOLAR e do NASAL BILABIAL. Portanto, se a ortografia isolacionista opta por grafá-lo como -N na palavra “non” (e com “nh” na palavra “unha”), é apenas por convenção. E como é por “convenção”, também se pode grafar com -M, ou até com -ng (como no inglês “king”).

      Depois, o caso de DICERE é o mesmo que VIVERE. DICERE dá DIZER, e VIVERE dá VIVER. Nem “dicir” nem “vivir”. E de facto, na escrita do galego quando era uma língua ‘normal’ (isto é, sem pressão do castelhano) não se regista nem “dizir” nem “vivir”.

    5. Avatar de bertus
      bertus

      Eu non digo que non se poida grafar con “m” o non. Senón que a forma “não” rexistra unha distinción no portugués allea ao galego dende sempre.

  11. Avatar de alema

    copio e “colo” un comentario acabado de ler en chuza, asinado por un tal “maumau” 😀

    “27 anos com o mesmo discurso, as citações (se o são)cheiram a naftalina, muitos protagonistas faleceram… pffff… nem sequera sabemos quem foi que disse… levo desde os anos 90 farto-cheio-até o… das brigas reintegratas dos 80, do famoso golpe normativo…

    O título da chuzada já é um poema: “As verdadeiras…”

    Há mil razões para defender hoje a norma RAG (que eu não defenderei), mas um deles é precisamente os tais 27 anos que já ficam pelo meio. Baixemos do púlpito, já.

    E a ser possível um bocadinho de rigor.

    “Em resumo, podemos concluir, como diria Alema, que isto é um autêntico ESCÂNDALO.””

    xD (a gargallada final e miña) 😀

    1. Avatar de galeguzo

      Lê a réplica de Fer a esse comentário 😉

  12. Avatar de galeguzo

    Bertus, segues sem inteirar-te de nada, e não vou perder o tempo. Apenas vou responder isto por risível:

    “Tamén” , “nin” e todas esas palabras que dis son formas cultas desque están na ampla literatura galega que é loxicamente unha das fontes principais na que calquera Academia debe ter como referencia culta á hora de elaborar unhas normas.

    Também estão na literatura ‘galega’ dos últimos 200 anos as formas “sin” (*sen), coraçon (*corazón), “eléutrico” (*eléctrico), “dimpois” (*despois), “ontes” (*onte), “aier” (*onte), “Hespaña” (*España), “defeuto” (*defecto), e um longo ect.

    1. Avatar de bertus
      bertus

      Moi ben, pero as formas, “tamén” e “nin” están elevadas a formas cultas pola literatura galega. É que como dixo Dario Xohán Cabana nun artigo seu falar de formas cultas e formas dialectais no galego non ten moito sentido. Esa dicotomía en termos extremos queda pró portugués moderno no que os gramáticos puxeron un empeño grandísimo por diferenciala das variantes do norte, tal coma algúns escritores portugueses se deron de conta…

  13. Avatar de galeguzo

    http://ilg.usc.es/tmilg

    * Vezes que aparece “vivir”: 3, todas no século XV, precisamente o século da Doma e Castração. As três ocorrências, aliás, em documentos de carácter não literário (justamente os mais castelhanizados).

    * Vezes que aparece VIVER: 490. Destas, 457 no séc. XIII, 24 no XIV e 9 no XV. É cousa minha ou parece que a mais séculos e mais castelhanização há menos “viver” e mais “vivir” ;)?

    * Vezes que aparece “dizir” (com diferentes variedades gráficas): 8, 6 delas no séc. XIV e 2 no XV.

    * Vezes que aparece DIZER (com diferentes variantes gráficas): 2.560.

  14. Avatar de bertus
    bertus

    O que eu dicía, negas categoricamente a literatura galega do Rexurdimento, na que se consolidan certas formas, deica hoxe. “Dicer” e “viver” son formas moi minoritarias, mais si, son galegas e ata as podes ver en textos en galego RAG.

    1. Avatar de galeguzo

      Se lesses os meus anteriores comentários…

      Também estão na literatura ‘galega’ dos últimos 200 anos as formas “sin” (*sen), coraçon (*corazón), “eléutrico” (*eléctrico), “dimpois” (*despois), “ontes” (*onte), “aier” (*onte), “Hespaña” (*España), “defeuto” (*defecto), e um longo ect.

      O de “coraçon” é de Rosalía de Castro, na versão original do poema Adiós rios, adiós fontes, e convenientemente mudada para “corasón” ou “corazón” nos livros de ensino. Quem é que nega o “Rexurdimento”?

      Lembremos o que dizia Pintos:

      (Para ver a imagem em grande, prime aqui: http://www.bvg.udc.es/fotos_obra/m1pintosgaitat024.gif)

  15. Avatar de bertus
    bertus

    Moi ben, a min paeceríame ben que esas formas estiveran nos dicionarios xunto coas outras máis maioritarias na fala e na literatura galega moderna coma o están “pechar” e “fechar”. Que estean todas, porque como di Xohán Cabana: non ten sentido no galego a dicotomía culto-dialectal.

    1. Avatar de galeguzo

      Muito blablabla, mas ainda não te pronunciaste sobre o central do artigo: a defesa dos pais da actual ideologia isolacionista de uma ortografia o mais próxima possível do castelhano.

  16. Avatar de bertus
    bertus

    Pois estou dacordo co núcleo da última citación (o citado princio de non xebrar o idioma), coma dixen, e o resto nin sequera son citacións serias…
    Mais, e as declaracións da últma reforma, co acordo cos reintegratas de mínimos, para aproximar o idioma ao portugués?